सलमान खानला झालेला मेंदूचा आजार किती गंभीर आहे? नेमका का होतो हा आजार ??

अभिनेता सलमान खानने ‘द ग्रेट इंडियन कपिल शो’ या कार्यक्रमात एका प्रश्नाला उत्तर देताना आपल्याला ‘ब्रेन ॲन्यूरिझम’ नावाचा आजार असल्याचं सांगितलं आहे.

‘द ग्रेट इंडियन कपिल शो’ या कार्यक्रमात सलमान खान, त्याच्या ‘सिकंदर’ या चित्रपटाचं प्रमोशन करण्यासाठी आला होता. त्यावेळेस कपिल शर्मा आणि त्याच्या टीममधील इतर लोकांनी सलमान खानला त्याच्या चित्रपटांपासून ते त्याच्या वैयक्तिक आयुष्यापर्यंत विविध प्रश्न विचारले.

एका प्रश्नाला उत्तर देताना सलमान खानं सांगितलं की त्याला ‘ब्रेन ॲन्यूरिझम’ नावाचा आजार आहे. सलमाननं त्याच्या आरोग्याशी निगडीत समस्यांबद्दल सांगितलं. त्यानं सांगितलं की, सिकंदर चित्रपटाच्या चित्रीकरणाच्या वेळेस त्याच्या बरगडीला दुखापत झाली होती.

सलमान खाननं सांगितलं की, “आम्ही रोज हाडं मोडून घेत आहोत. बरगड्या मोडल्या आणि ट्रायजेमिनल न्युराल्जियासोबत घेऊन काम करत आहोत. मेंदूमध्ये ॲन्युरिझम आहे, तरीदेखील काम सुरू आहे. आर्टरीओव्हिनस मॉलफॉर्मेशन (रक्तवाहिन्यांशी संबंधित समस्या) आहे, मात्र तरीदेखील काम सुरू आहे. मी ॲक्शन करतो. चालू शकत नाही, तरीदेखील डान्स करतो आहे. माझ्या आयुष्यात हे सर्व सुरू आहे.”

सलमान खानच्या या वक्तव्यानंतर, लोक इंटरनेटवर ब्रेन एन्युरिझमशी निगडीत माहिती सर्च करत आहेत. चला तर मग जाणून घेऊया ब्रेन ॲन्युरिझम काय असतं आणि हा आजार किती गंभीर असतो..

ब्रेन ॲन्युरिझम काय असतं?

• मेंदूतील रक्तवाहिन्यांमध्ये बाहेरून फुगवटा निर्माण होणं किंवा सूज येणं याला ॲन्युरिझम म्हणतात.

• रक्तवाहिन्या कमकुवत झाल्यामुळे हा फुगवटा किंवा सूज निर्माण होते. विशेषकरून जिथे रक्तवाहिनी दोन भागात विभागली जाते, तिथे हा फुगवटा निर्माण होतो.

• जेव्हा रक्त या कमकुवत भागातून जातं, तेव्हा रक्ताचा दाब त्या जागेवर बाहेरच्या बाजूनं फुगवटा निर्माण करतो. एखाद्या फुग्यासारखा तो फुलतो.

• ॲन्युरिझम शरीराच्या कोणत्याही भागातील रक्तवाहिन्यांमध्ये होऊ शकतो. मात्र, तो दोन ठिकाणी सर्वाधिक होतो.

Aorta (एओर्टा) अर्थात महाधमनी म्हणजे हृदयातून निघणारी आणि शरीराला रक्तपुरवठा करणारी मुख्य धमनी
Brain अर्थात मेंदू
ॲन्युरिझम जर मेंदूत झाला तर ब्रेन ॲन्युरिझम म्हणतात.

ब्रेन ॲन्युरिझमचे प्रकार

ब्रेन ॲन्युरिझमची मुख्यत: तीन प्रकाराता विभागणी करण्यात आली आहे.

* सॅक्युलर ॲन्युरिझम :

याला बेरी ॲन्युरिझमदेखील म्हटलं जातं. एखाद्या द्राक्ष किंवा बोरासारखा किंवा रक्तानं भरलेल्या गोल पिशवीसारखा हा ॲन्युरिझम दिसतो. .

हा ॲन्युरिझम प्रामुख्यानं मेंदूच्या खालचा भागातील एखाद्या धमनी किंवा तिच्या शाखेत तयार होऊ शकतो.

बेरी ॲन्युरिझम हा ॲन्युरिझमचा सर्वाधिक आढळणारा प्रकार आहे.

* फ्युसिफॉर्म ॲन्युरिझम :

याप्रकारच्या ॲन्युरिझममध्ये धमनीच्या चारी बाजूंना फुगवटा निर्माण होतो. म्हणजेच धमनीच्या सर्व भागांमध्ये सूज येते.

* मायकोटिक ॲन्युरिझम :

याप्रकारचा ॲन्युरिझम एखाद्या संसर्गामुळे होतो. जेव्हा एखाद्या संसर्गाचा परिणाम मेंदूतील धमन्यांवर होतो, तेव्हा तो धमन्यांच्या भिंतींना कमकुवत करतो. त्यातून ॲन्युरिझम होऊ शकतो.

ब्रेन ॲन्युरिझमची लक्षणं

जोपर्यंत रक्तवाहिन्यांमध्ये निर्माण झालेला हा फुगवटा फुटत नाही, तोपर्यंत ॲन्युरिझमचा कोणताही धोका नसतो. मात्र जर हा फुगवटा फुटला तर स्थिती अतिशय गंभीर होते. त्याला सबएरेक्नॉईड हॅमरेज म्हणतात.

यामुळे मेंदूमध्ये रक्ताचा स्त्राव होतो आणि रक्त पसरतं. त्यातून मेंदूला मोठा अपाय होऊ शकतो.

फुटल्यानंतर ब्रेन ॲन्युरिझमची लक्षणं काय असतात,

अचानक तीव्र आणि सहन करण्यापलीकडे डोकेदुखी होणं (जणूकाही कोणीतरी जोरात डोक्यावर मारलं असावं)
मान अवघडणं
मळमळ होणं आणि उल्टी होणं
प्रकाशाकडे पाहताना त्रास होणं

न फुटलेल्या ब्रेन ॲन्युरिझममध्ये सर्वसाधारणपणे कोणतीही लक्षणं दिसत नाहीत. विशेषकरून ॲन्युरिझम जर छोटा असला तर लक्षणं दिसत नाहीत.

जर ॲन्युरिझम किंवा फुगवटा मोठा असेल, तर त्याचा आजूबाजूच्या रक्तवाहिन्यांवर दाब पडू शकतो. त्यामुळे डोकेदुखी, दृष्टीमध्ये बदल किंवा चेहरा सुन्न होण्यासारखी लक्षणं दिसू शकतात.

ब्रेन ॲन्युरिझम का होतो?

रक्तवाहिन्या कमकुवत का होतात, याचं कारण पूर्णपणे संशोधकांना कळालेलं नाही. मात्र यामागची काही प्रमुख कारणं सांगितली जातात. ती अशी,

धूम्रपान
उच्च रक्तदाब
कुटुंबात कोणाला तरी ब्रेन ॲन्युरिझम असणं (अनुवांशिकता)
अनेकवेळा जन्मत:च रक्तवाहिन्या कमकुवत असतात
डोक्याला दुखापत होणं
दारू आणि अंमली पदार्थांचं सेवन

ब्रेन ॲन्युरिझम, कोणालाही, कोणत्याही वयात होऊ शकतो. मात्र 40 वर्षांपेक्षा अधिक वयाच्या लोकांमध्ये तो अधिक आढळतो. पुरुषांपेक्षा तो महिलांमध्ये अधिक आढळतो.

ब्रिटनच्या नॅशनल हेल्थ सर्व्हिसनुसार, इंग्लंडमध्ये दरवर्षी जवळपास पंधरा हजार लोकांपैकी एकाचा ब्रेनॲन्युरिझम फुटतो.

अमेरिकेतील ब्रेन ॲन्युरिझम फाऊंडेशनुसार, अमेरिकेत दरवर्षी एक लाख लोकांमध्ये याची आठ ते दहा प्रकरणं समोर येतात.
काय आहेत उपचार पद्धती?

मायो क्लिनिक ही अमेरिकेतील एक खासगी संस्था आहे. ही संस्था आरोग्याबाबत संशोधन करते. या संस्थेनं ब्रेन ॲन्युरिझमबाबत सविस्तर माहिती दिली आहे.

फुटलेल्या ब्रेन ॲन्युरिझमला बरंकरण्यासाठी एक सामान्य उपचार असतो. तो म्हणजे सर्जिकल क्लिपिंग आणि एंडोव्हॅस्कुलर ट्रीटमेंट.

काही प्रकरणांमध्ये हा उपचार ॲन्युरिझम फुटलेला नसतानादेखील केला जाऊ शकतो. मात्र त्यामध्ये उपचाराचा फायदा होण्यापेक्षा नुकसान होण्याचा धोका अधिक असतो.

सर्जिकल क्लिपिंग

या प्रक्रियेत ॲन्युरिझम बंद केलं जातं. न्युरोसर्जन उपकरणांच्या मदतीनं मेंदूतील ॲन्युरिझमपर्यंत पोहोचतात. त्यानंतर ते ॲन्युरिझमला रक्ताचा पुरवठा करणाऱ्या रक्तवाहिनीला शोधतात. तिथे एक छोटीशी मेटल क्लिप लावली जाते, जेणेकरून ॲन्युरिझममध्ये रक्ताचा पुरवठा होऊ नये.

सर्जिकल क्लिपिंग ही पद्धती खूपच प्रभावी मानली जाते. क्लिपिंग करण्यात आलेले ॲन्युरिझम पुन्हा तयार होत नाहीत. या पद्धतीचे काही धोके असतात, त्यात मेंदूत रक्तस्त्राव होणं किंवा रक्ताचा पुरवठा थांबणं यांचा समावेश आहे.

सर्जिकल क्लिपिंगमुळे रुग्ण बरा होण्यास जवळपास 4 ते 6 आठवडे लागतात. जर ॲन्युरिझम फुटला नाही, तर रुग्ण एक किंव दोन दिवसांनी हॉस्पिटलमधून घरी जाऊ शकतात. मात्र जर ॲन्युरिझम फुटला तर अशा परिस्थितीत हॉस्पिटलमध्ये अधिक काळ राहावं लागतं.

एंडोव्हॅस्कुलर ट्रीटमेंट

सर्जिकल क्लिपिंगच्या तुलनेत यात कमी शस्त्रक्रिया केली जाते. अनेकदा ही पद्धत अधिक सुरक्षित असू शकते. यात रक्तवाहिन्यांद्वारे एक पातळ नळी (कॅथेटर) ॲन्युरिझमपर्यंत पोहोचवली जाते. मग त्यामध्ये विशिष्ट धातूचे कॉईल टाकले जातात.

सर्जिकल क्लिपिंगप्रमाणेच या पद्धतीत देखील मेंदूत रक्तस्त्राव होण्याचा किंवा रक्तपुरवठा थांबवण्याचा थोडासा धोका असतो. त्याचबरोबर ॲन्युरिझम पुन्हा तयार होऊ शकतो. त्यामुळेच वेळोवेळी इमेजिंग टेस्ट करणं आवश्यक असतं.

फ्लो डायव्हर्जन

ही देखील एक एंडोव्हास्कुलर ट्रीटमेंट आहे. यात रक्तवाहिन्यांमध्ये स्टेन्ट टाकला जातो. जेणेकरून रक्तपुरवठा ॲन्युरिझमच्या दिशेनं न होता, दुसऱ्या दिशेनं व्हावा. यामुळे ॲन्युरिझम फुटण्याचा धोका कमी होतो. तसंच शरीराला ते भरून काढण्यासाठी मदत होते.

ही पद्धत मोठ्या ॲन्युरिझममध्ये उपयुक्त असते. तसंच जे ॲन्युरिझम शस्त्रक्रिया किंवा कॉईलिंगद्वारे ठीक करणं कठीण असतं, त्यामध्ये देखील ही पद्धत वापरली जाते.
ब्रेन ॲन्युरिझमपासून बचाव कसा करावा?

ॲन्युरिझम होऊ नये किंवा ॲन्युरिझम मोठा होऊ नये आणि फुटण्याचा धोका कमी करण्याचा सर्वात चांगला मार्ग म्हणजे ज्या सवयींमुळे तुमच्या रक्तवाहिनीचं नुकसान होऊ शकतं, अशा सवयींपासून दूर राहणं.

या गोष्टी टाळाव्यात,

धूम्रपान
जास्त तळलेले पदार्थ खाणं
उच्च रक्तदाब नियंत्रणात न ठेवणं
जास्त वजन किंवा लठ्ठपणा